મારી પહેલી છંદ્સ રચના….

અમારા પડોશી, પ્રોફેસર સાહેબ મારી નવી કવિતા વાંચી થોડા દિવસ પહેલા બોલેલા, ‘ઓંહ,આ તો અછ્ન્દ્સ રચના છે!’ જાણે કોઈ ‘શુદ્ર્’ શબ્દ બોલતું હોય તેમ લાગેલ.

‘કેમ?’ મારાથી પૂછાઈ ગયેલ. ‘એ તો, છંદ્સ રચના કરવી સહેલું નથી. ખાસ તો ડોકટરો નું કામ નહી!’સાંભળી ને મનમાં ખોટું તો ઘણુંય લાગ્યું હતું પણ બોલાય તેમ પણ ક્યાં હતું? આપણે એક પણ છંદસ રચના કરી હોયતો ને!

આજે રવિવારે અચાનક થયું ચાલો આજ છંદ્સ રચના કરવા પ્રયત્ન કરું! કાગળ પેન લઈ વહેલા સવારમાં હિંચકે બેઠો. છંદ નાં બંધારણ અલગ કાગળ મા લખી સાથે રાખ્યા.એક સ્વરચિત અછ્ન્દ્સ કાવ્ય ને છંદ્સ બીબા મા ઢાળવા બેઠો. વિચાર્યું કલાકમા એક સરસ છંદ્સ રચના તૈયાર કરી નાખું! અને પ્રોફેસર સાહેબ ને બતાવું(માથે મારું)!

મને છંદ પ્રત્યે કોઈ લગાવ તો હતો નહી. પરીક્ષા પહેલા તૈયાર કરતાં એટલું જ જ્ઞાન. સ્વરચિત અછ્ન્દ્સ કાવ્ય વાંચી જોયું તો કોઈ છંદ મા બેસે તેવું લાગ્યું નહી. છંદનાં કોઈ પણ બંધારણ ની નજીક નાં સગામાં પણ આવે તેવું નાં લાગ્યું. હવે મારું અછ્ન્દ્સ કાવ્ય ઢાળવું ક્યાં છંદમાં? બધા છંદ ના નામ એક વાર વાંચી ગયો. ‘મંદાક્રાન્તા’ નામ સારું લાગ્યું. સાઉથની હિરોઈન જેવું! કલાપીજી નાં કાવ્યમા પણ આ નામ ખાસ જોયેલું. થયુ કે ગમે તે છંદ પસંદ કરવાનો જ છે તો ‘મંદાક્રાન્તા’ કેમ નહી!.કાગળ માંથી બંધારણ ટપકાવ્યું….

‘…ગાગાગાગા, લલલલલગા, ગાલગાગાલગાગા.. ..’

ફટાફટ ગાગા ગાગા પર શબ્દો યાદ કરવા માંડ્યો. ઢગલો શબ્દો મળી ગયા! હવે તેને મેળ ખાય તેવો બીજો શબ્દ .. લલલલલગા.. પરથી ગોતવા નું શરુ કર્યું.પહેલો ઝટકો લાગ્યો…માંડ એકાદ શબ્દ નું ઝુમખું મળ્યું. માત્રા નો મેળ પણ બેસાડ્યો. છેલ્લે. …..ગાલગાગાલગાગા… પરથી અર્થસભર શબ્દો ગોઠવી કાવ્ય ની પ્રથમ લાઈન તૈયાર કરી. બીજી પંક્તિ ગોઠવતા રીતસર મગજ ને થાક લાગ્યો! ત્રીજી પંક્તિ પતાવતા કુરુક્ષેત્રમાં અર્જુન ના ગાત્રો ઢીલા પડતા તેને શું અનુભવ થયો હશે તે પણ ખબર પડી ગઈ!

આગળ એક ધ્યાન થવાય તે પહેલા અમારા પ્રિય મિત્ર ‘બાપુ’ નો અવાજ આવ્યો ‘કાં શું કરેછે?’બાપુ અમારી સાથે એક જ શહેરમાં અલગ કોલેજ મા ભણતા.અમારે એક બીજાને તુંકારે બોલાવવા ની હજી છૂટ ચાલે છે. હું બાપુ તમે કહેતો (બાપુ જોડે ‘તું’ અછંદસ ના લાગે!). હા ગુસ્સે થઈએ તો બાપુડિયા ‘તું’કહેવાની છૂટ રાખેલી!

‘કવિતા લખુ છું’ મેં ગર્વથી કહ્યું. ‘છંદ્સ!’ પાછું તરત ઉમેર્યું.

‘છંદ વાળી કવિતા લખાવી છે? તો એમ બોલને, મારી પાસે કવિ કલાપીની ચોપડી છે મોકલું?’ બાપુએ પણ એટલા જ ગર્વ થી જવાબ આપ્યો.

‘હું કવિતા લખુ છું’ મેં વાત ફરી દોહરાવી..

‘લખવા કરતાં મારી ચોપડી માંથી ઝેરોક્ષ કરાવી લે ને! માથાફોડ શું કરે છે!’

‘બાપુ હું કવિતા લખુ છું એટલે કે હું જાતે નવી કવિતા રચુ છું.’ મેં બાપુ ને વાતનો ફોડ પાડ્યો

બાપુ થોડી વાર આશ્ચર્ય થી મારી સામે જોઈ રહ્યા પછી જોરથી ખડખડાટ હસી ને બોલ્યા, ‘તારે ક્યાં કોઈ દુઃખ તૂટી પડ્યું છે કે હદય ફૂટી ગ્યું છે તે કવિતા લખવી પડે.’ પાછા થોડું અટકી આગળ બોલ્યા, ‘કેમ ધંધા પાણી નબળા છે? પેશન્ટ જોવામાં ધ્યાન રાખજે આ કવિતા ની લ્હાયમાં એકાદું ઉપડી નાં જાય!’

‘એમ તો બાપુ આ લખી કવિતા, જુઓ! આ “અછ્ન્દ્સ” અને આ ત્રણ લાઈન એમાંથી બનાવેલી “છ્ન્દ્સ” રચના’ મેં ગર્વ થી બાપુ ને કાગળ બતાવ્યો.

બાપુ એ વાંચીને ભવા ચડાવી બોલ્યા,’ આમાં બાવાના બેય બગાડ્યા, એકય માં ઠેકાણા નથી પડતા.’

હવે મારા મોઢે ‘બાપુડિયા’ શબ્દ નીકળવાનો જ હતો ત્યાં શ્રીમતીજી નો અવાજ આવ્યો, ‘શું પાછું મંડયા છો બે જણા? ભેગા થયા નથી ને બાખડ્યા નથી!’

‘ધારું તો હુંય રોજના આવા કેટલાય છંદ લખી શકું પણ એમાં આ દિલ અને મગજ કેટલાય ઘસાઈ જાય. ખબર નથી આ કલાપી એમાંજ તો નાની ઉમરમાં ઉપડી ગયા!!!, આ હમણાં પાછો આવું છું’ કહી બાપુ ઝડપથી અદ્રશ્ય થઈ ગયા! છંદ લખવામાં કલાપી ઉપડી ગયા તે વાત સાંભળી મેં પેન બાજુમાં મૂકી દીધી!

ત્યાં તો મારી દીકરી બાજુમાં આવી બેસી ગઈ અને બોલી, ‘રવિવારે પણ આ શું કાગળિયા લઇ બેઠા છો?મારી જોડે વાત કરો!’

કાગળ હાથ માં લઇ દીકરી વાંચતા વાંચતા બોલી, ‘આ તો મંદાક્રાન્તા છંદ છે. પપ્પા મને આવડે છે! તમને ખબર છે, મને પરિક્ષામાં છંદના કાયમ પુરા માર્ક્સ આવે! હું તમને યાદ રાખવાની ટ્રીક શીખવાડી દઈશ.’

‘એતો બરોબર બેટા, પણ હું મંદાક્રાન્તા છંદ માં હાથે કવિતા બનાવું છું. ચાલ મદદ કર!’ મને લાગ્યું કે એમ કરતા કદાચ ચોથી લાઈન રચાઈ જાય

‘પપ્પા પરીક્ષામાં એવું ના પુછાય!, કવિતા તો આપેલ હોય, આપણે છંદ ઓળખવાનો હોય.તમે કોર્ષ બહારની મહેનત ના કરાવો, આવડે છે તે ય ભુલાવી દેશો.’ એમ બોલી દીકરી પાછા ભણવા જતા રહ્યા!

પાછુ મેં છન્દસ કાવ્યની રચના આગળ વધારવા મહેનત ચાલુ કરી. કેટલીય વાર નજર ફેરવવા છતાંય હવે ગાડી આગળ ચાલી જ નહી. મારી અછ્ન્દ્સ રચના નબળી છે તેવું મારાથી તો વિચારાય પણ કેમ? આ છંદનું બંધારણ રચનાર ની ભૂલ કાઢવાનો પણ કોઈ મતલબ ન હતો! મને થયું કે મંદાક્રાન્તા ને બદલે બીજા કોઈ છંદ પર પ્રયત્ન કરું તો કેવું રહે?

અચાનક મને લાગ્યું કે મને કોઈ બ્રહ્મજ્ઞાન થયું! કવિ કલાપી એક કાવ્ય માં ત્રણ ચાર લીટી એ છંદ કેમ બદલાતા હશે તે હું જાણી ગયો! બોસ, તેઓ પણ મારી જેમ ભીડાતા હશે એટલે જ છંદ બદલી નાખતા હશે!

હવે સ્ત્રગ્ધારા છંદ પસંદ કર્યો. પાછી મથીને ચાર લાઈન થઈ ને પીંછા ખરી ગયા!

હવે જીવ પર આવીને લગભગ મોટેથી ‘લગા લગા લગા લગા’ મોઢેથી અવાજ નીકળવા લાગ્યો.

શ્રીમતીજી રસોડામાંથી આવી બોલ્યા, ‘શું દીકરી કોઈ ગીત ઓળખવાનું કહી ગઈ છે?’

અમારી દીકરી ને ખબર કે મને ફિલ્મના ગીત યાદ ઓછા રહે છે એટલે ઘણીવાર તે મારી પરીક્ષા લેવા ગીત ના મુખડા, ગાયકનું નામ, ફિલ્મનું નામ પૂછતી. મોટેભાગે શ્રીમતીજી ની મદદ થી હું જવાબ ગોતતો.

મારા જવાબ ની રાહ જોયા વગર શ્રીમતીજી એ રસોડામાંથી મને ક્લુ આપી, ‘લગા લગા લગારે…. લગા પ્રેમ રોગ….પાયલ છાન્કાઈ…, ચૂડી ખનાકાઈ….., પિયા બેચેનીકા જોર રે……આ તો ફિલ્મ ‘મેને પ્યાર કયું કીયા’ નું ગીત છે…’!!

. ‘થેંક્યું’ મેં મોટેથી કહયું. મને ફાળ પડી કે પાછા શ્રીમતીજી મારી છંદ્સ્ત કવિતા પ્રકરણ વિષે જાણશે તો શું શું સાંભળવું પડશે!

વરસાદ ચાલુ થયો. પવનના જોરથી મારા થોડા પાના ઊડ્યા. બાકીની પંક્તિઓ ને ભગવાન ભરોસે મૂકી હું ઉભો થયો.

બગીચામાં થી કાગળ લઇ ધીમેધીમે ઘરમાં દાખલ થયો. ડાઈનીંગ ટેબલ સુધી આવી પાછળ ફર્યો. છેક બહાર થી મારા ભીના માટીવાળા સ્લીપરના ‘ફૂટપ્રિન્ટ’ પડેલા દેખાયા. બધા બે-બે ની જોડમાં હતા. ઉંબરા સુધી આઠ જોડ પગલા અને ઉંબરા પછી બીજા આઠ જોડ! છેલ્લી જોડ માં છેલ્લુ પગલું સાવ ઝાંખું. અરે આ તો ‘સવૈયા’ છંદ!. ૨ ૨ (દા દા ) ની આઠ જોડ , ઉંબરે અટક્યા તે યતિ ( ૧૬ માત્રે યતિ), પાછા સાત જોડ પગલા (દા દા) છેલ્લે ઝાંખું પગલું તે દાલ!. એમ કરતા દાદા દાદા દાદા દાદા,દાદા દાદા દાદા દાલ થયું. અરે આ તો ખરેખર ‘સવૈયા’ છંદનું બંધારણ! મારું મન આનંદ થી છંદ છંદ થઈ ઉઠ્યું. હદય માંથી જાણે મોરલો ટહુક્યો!

ત્યાં તો અમારા કામ કરવાવાળા બહેન ઘર સાફ કરી ડાઈનીંગ ટેબલ પાસે આવ્યા. આખા ઘરમાં હાલ જ પોતું કર્યું હતું, તેમાં મારા ‘સવૈયા છંદ’ના પગલા જોઈ તેમણે લગભગ રોવા જેવા અવાજે ચીસ પાડી ‘બહેન આ જુઓ સાહેબે બધું બગાડ્યું’ અને પોતું કરી ઘર સાફ કરવા લાગ્યા. હું મારા પહેલા છન્દસ ‘સવૈયા’ નું બિલકુલ ‘અછંદસ’ રીતે ખુન થતું જોઈ રહ્યો……

ડો.ભરત મકવાણા –‘મિત્ર’